Hoewel landen als Nigeria, Ghana, Mozambique en Ethiopië sterk opkomen, blijft Zuid-Afrika de grootste en veruit meest gediversifieerde economie van Afrika. De verre afstanden tot zijn belangrijkste handelspartners, een dunbevolkt hinterland en het nationale politieke verleden hebben ertoe geleid dat Zuid-Afrika maximaal zelfbedruipend is.

Positief gevolg is dat het land een brede waaier van producten en diensten voortbrengt, waardoor het niet alleen op de verkoop van grondstoffen en mineralen is aangewezen, zoals vaak het geval is in de andere Afrikaanse landen. Minder positief is de “inwaarts gekeerde” economie van Zuid-Afrika, waardoor het soms moeilijk is om Zuid-Afrikanen te overtuigen van de kwaliteit - of zelfs van het nut - van buitenlandse producten en diensten.

De Zuid-Afrikaanse economie doet het goed: vorig jaar legde het land ongeveer 30% groei voor. En dit ondanks de crisis in Europa en de VS, traditioneel zijn belangrijkste afzetmarkten. Wat daar aan marktaandeel werd verloren, werd gecompenseerd door een stijgende afzet in Afrika en Azië.

“S” in BRICS

De toevoeging in december 2010 van de “S” van Zuid-Afrika aan de BRIC-landen veroorzaakte enige consternatie. Binnen de BRICS-landengroep is Zuid-Afrika immers met voorsprong het minst bevolkte land met de kleinste economie. Maar het is het enige Afrikaanse land dat economisch meetelt én het vormt een erg belangrijke gateway naar de rest van het Afrikaanse continent, dat in het afgelopen decennium gemiddeld 6% economische groei optekende.

Door de economische crisis moest Zuid-Afrika zijn internationale handel enigszins heroriënteren. Het BRICS-lidmaatschap zorgt voor een sterk stijgende uitvoer naar China en India. Ook het toerisme - een belangrijke sector - leeft op, mede dankzij een verhoogde bekendheid in de partnerlanden, opnieuw vooral in China en India.

Onlangs werd de BRICS Development Bank opgericht. Die zal onder meer belangrijke infrastructuurwerken in Afrika financieren, waardoor verschillende Afrikaanse landen, vooral in het zuiden van het continent, op het vlak van infrastructuur en handel onderling beter verbonden zullen worden.

Broad Based Black Economic Empowerment Act

Na de afschaffing van de apartheid in 1994 werd de Broad Based Black Economic Empowerment Act, kort de BEE-wetgeving, ingesteld. Daarmee wil de overheid de zwarte bevolking een groter aandeel in de economie geven. BEE schrijft voor dat de zwarte bevolking meer eigenaar moet zijn van bedrijven, dat zwarte medewerkers op alle bedrijfsniveaus moeten vertegenwoordigd zijn en dies meer.

Op het “gewone” zakendoen - export van goederen naar Zuid-Afrikaanse privé-bedrijven - heeft BEE geen enkele invloed. Als Vlaamse ondernemers echter meedingen naar aanbestedingen die zijn uitgeschreven door de overheid, of wanneer ze zelf investeren in Zuid-Afrika en willen meedingen naar overheidscontracten, moeten ze met BEE wel rekening houden. De overheid kent immers alleen tenders toe aan bedrijven die een BEE-scorekaart hebben.

In de praktijk kunnen dat dus nooit buitenlandse bedrijven zijn. Daarom zoek je in dat geval een lokale partner die BEE-gecertificeerd is, ofwel richt je zelf een vennootschap op. Via de oprichting van een lokaal bedrijf ontvang je meteen een BEE-scorekaart met zowat de helft van de punten.

Troeven voor buitenlandse investeerders

Multinationals met een vertegenwoordiging in Zuid-Afrika schuiven gewoonlijk een behoorlijk aantal voordelen naar voren waarom ze er investeren, gaande van lage loonkosten en een uitstekende infrastructuur tot het beschikken over een strategische uitvalsbasis om van daaruit te exporteren naar de rest van Afrika. Ook de communicatie-infrastructuur is bijzonder goed uitgebouwd. Tot slot is er de duidelijke Engelstalige wetgeving en een onafhankelijk rechtsapparaat, met onder meer een uitstekende bescherming van het intellectuele eigendomsrecht.

Economische centra

Zuid-Afrika is ongeveer 43 keer zo groot als België. Er leven zowat 50 miljoen inwoners. Er zijn drie belangrijke economische centra. Ten eerste is er de provincie Gauteng, goed voor bijna een kwart van de totale bevolking. Ongeveer een derde van het BNP wordt daar gerealiseerd. Dat is vergelijkbaar met maar liefst 10% van het BNP van het hele Afrikaanse continent. Johannes is er de belangrijkste stad.

Voorts is er de West-Kaap met als hoofdstad Kaapstad. Kwazoeloe-Natal - met de streek rond Durban - sluit het rijtje af. Beide provincies tekenen elk voor grofweg 16% van het Zuid-Afrikaanse BNP.

Waterschaarste

Land- en bosbouw en visserij maken nog geen 3% uit van het BNP. Door de droogte in Zuid-Afrika kan amper 13,5% van de landoppervlakte voor de productie van gewassen worden gebruikt. Slechts 3% wordt als land met hoog potentieel beschouwd. Het uitgestrekte land heeft verschillende klimaatzones, van subtropisch over semi-woestijn tot mediterraans. Waterschaarste is een enorm probleem. Het tekort aan drinkbaar water schept uiteraard wel kansen voor Vlaamse bedrijven die in deze sector actief zijn.

“Beneficiation”

België is Zuid-Afrika’s negende handelspartner. Er zijn derhalve opportuniteiten in bijna alle sectoren te vinden, maar “beneficiation” is het nieuwe toverwoord doorheen zuidelijk Afrika, ook in Zuid-Afrika. Alle vormen van duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen waarvan de baten voldoende in eigen land blijven, doen het dus goed. Zo is in West-Kaap grote vraag naar de ontwikkeling van de lokale agro-industrie en naar kennis en technologie voor onder meer water- en afvalbeheer en groene energie-efficiëntie. In Gauteng is, naast een enorme vraag naar afvalbeheertechnieken, de trend naar hoogwaardige productie-eenheden in landbouw en de grondstoffensector merkbaar.

In het hele land biedt de goed uitgebouwde retail-sector afzetkansen in food en non-food. Ook Vlaamse ondernemers actief in IT, telecommunicatie, R&D, groene stroomvoorzieningen en de ontwikkeling van de biomedische industrie kunnen er kansen rapen. Tot slot blijft de vraag naar uitrustingsgoederen, design en ondersteunende diensten voor industriële en commerciële toepassingen groot.

“World Design Capital”

In 2014 is Kaapstad “World Design Capital”. Onder het motto “Live Design. Transform Life” kan Kaapstad een jaar lang zijn verwezenlijkingen en aspiraties tentoon stellen. De focus van de internationale curatoren zal liggen op die projecten die de historische kloof tussen de inwoners van Kaapstad trachten te overbruggen en die de stad herbouwen - in structuur of in gedachten - om de sociale en economische inclusiviteit te promoten. Zo zal Kaapstad zich voor een duurzame toekomst herpositioneren.

Vlaamse architecten en ontwerpers kunnen er hun talent tonen aan een geïnteresseerd (Zuid-)Afrikaans publiek. Binnen het thema “Bridging the Divide” komen stadsvernieuwingen aan bod die de diverse gemeenschappen verbinden. “Today for Tomorrow” zal projecten bundelen uit design: van architectuur en interieur over mode tot film en fotografie.

Te overwinnen obstakels

De grootste uitdaging is de afstand, want net zoals bijvoorbeeld Australië, ligt Zuid-Afrika ver weg van ’s werelds belangrijkste leveranciers en afnemers. Bovendien is het Zuid-Afrikaanse economische weefsel daarop gevormd. Vlaamse ondernemers moeten er hun producten en diensten met veel overtuiging en kostenefficiënt aanprijzen in een heel competitieve markt.

Overkoepelende eigenheden

De meeste Zuid-Afrikaanse zakenlui beschouwen zichzelf als westerlingen met een Afrikaans tintje of Afrikanen met een westers tintje, naargelang van hun ethniciteit. Toch zijn er enkele overkoepelende eigenheden waarmee Vlaamse ondernemers best rekening houden.

Tot een zakelijke afspraak komen, neemt de nodige tijd in. Het fenomeen “African time” - een veeleer op onbegrip stuitend concept bij de meeste Europeanen - bestaat wel degelijk. Wees niet “pushy”, dat komt over als onbeleefd of arrogant.

Een werkdag in Johannesburg begint vanaf half zeven ’s ochtends. Meetings plan je echter best niet voor negen uur. Hou er evenwel rekening mee dat leidinggevenden vanaf half drie ’s middags naar huis terugkeren. Nationaal wordt op vrijdag na twee uur in de middag nauwelijks nog gewerkt.

Zuid-Afrikanen hebben ontzettend veel respect voor fair play, wellicht omdat ze zo’n grote sportfanaten zijn. Ook in zakendoen zoeken ze steevast naar een win/win-situatie voor alle betrokken partijen.

(Bovenstaande bijdrage kwam tot stand in samenwerking met Flanders Investment & Trade).

Meer info: http://www.flanderstrade.be/.