De historische context van Oekraïne: een moeilijke keuze tussen Oost en West

Men kan heel wat bedenkingen hebben bij het vroegere regime van Oekraïne. Maar het zorgde welvoor een broos evenwicht in een land dat verscheurd is tussen Oost en West en waarvan de financiële toestand noch min noch meer beklagenswaardig is. Sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne in 1991 werd er zo goed als niet geïnvesteerd.

Sterker nog, door de opeenvolgende regeringswissels en de welig tierende corruptie geraakte de rijkdom van het land in handen van enkelingen, terwijl de bevolking almaar armer werd. Het is dan ook geen wonder dat de mensen op straat kwamen, aangevuurd door beloften over een toetreding tot de Europese Unie en dromend van een snelle verbetering van de situatie.

Nu Kiev een almaar populairder bestemming wordt voor westerse politici, kan het geen kwaad er even aan te herinneren hoe het huidige conflict eigenlijk begon: met de weigering en/of het onvermogen van Oekraïne om te kiezen tussen het Oosten en het Westen. Oekraïne beschouwt zichzelf als een brug tussen Oost- en West-Europa. Druk op Oekraïne om voor de ene of de andere partner te kiezen kan het land alleen maar verder verscheuren.

De gesprekken over het associatieverdrag met de EU waren zo lang en moeilijk omdat de voordelen ervan door de voormalige leiders van het land onvoldoende werden geacht, met name op financieel vlak. Vanuit economisch oogpunt zou een economische associatie met de EU immers betekenen dat de grenzen geopend worden voor goedkope westerse importproducten. Daardoor zou de ouderwetse en weinig competitieve industrie van Oekraïne vele moeilijke jaren te wachten staan. Temeer omdat in dat geval wellicht ook de lucratieve Russische markt afgesloten zou worden en er een einde zou komen aan de invoer van goedkoop gas uit Rusland.

Het associatieverdrag dat de EU in gedachten heeft voor Oekraïne, staat trouwens in rechtstreekse concurrentie met het project dat Rusland heeft voor Eurazië. Beide plannen zijn onverenigbaar. Het Euraziatische project van president Poetin is een economisch en strategisch plan om Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne en Centraal-Azië weer nauwer met mekaar te verbinden.

Dit idee ontstond uit frustratie omwille van de op het oosten gerichte expansieplannen van de NAVO en het feit dat het toepassen van de westerse recepten toen Boris Jeltsin aan de macht was, weinig of geen economisch of politiek profijt opgeleverd heeft. In het Euraziatische project van Poetin is voor Oekraïne een hoofdrol weggelegd. Niet alleen zijn de industriële activiteiten van Oekraïne relatief goed geïntegreerd in die van Rusland, ze zijn tot op zekere hoogte ook afhankelijk van goedkoop Russisch gas en van de export naar Rusland, vooral in het oostelijke gedeelte van het land. Dat Rusland zich vóór de uitdrijving van Janoekovitsj bereid toonde om een hulppakket van 15 miljard dollar ter beschikking te stellen voor de toetreding van Oekraïne tot de Euraziatische Unie, toont aan hoe belangrijk het land voor Rusland is. Het is de belangrijkste doorvoerweg voor Russisch gas naar Europa, en de thuishaven van de Russische vloot in de Zwarte Zee.

Rusland kijkt dan ook met groot wantrouwen naar de recente gebeurtenissen in Oekraïne. De geschiedenis leerde hoe het Westen vroegere Russische satellietstaten ’absorbeerde’, vaak zonder naar de rechten te kijken van de Russische minderheden die daar leven. De recente gebeurtenissen in de Krim zijn een uitvloeisel van de frustraties van de bevolking over het nieuwe regime in Kiev en van de vrees dat de ze in de toekomst als tweederangsburgers zouden worden beschouwd.

Proactief opteerden zij er dan ook voor om zich af te scheiden van Oekraïne. Ondanks alle gespierde westerse taal en de mediahype rond de sancties lijken de meesten al aanvaard te hebben dat de Krim opnieuw deel zal uitmaken van Rusland. Het risico schuilt dan ook in het feit dat dit een precedent is, dat door andere regio’s in het zuiden en het oosten van Oekraïne, maar ook in Transnistrië en Letland of Estland als voorbeeld zou kunnen worden gezien. Ook daar wonen immers grote Russische minderheden, die zich misschien laten inspireren door de gebeurtenissen in de Krim.

In de grote industriesteden in het oosten van Oekraïne blijven pro-Russische demonstraties plaatsvinden. En Transnistrië, een enclave tussen Moldavië en Oekraïne, diende al een aanvraag in om opnieuw deel te mogen uitmaken van Rusland. Door het risico op een verdere escalatie zullen de koersen op de aandelenmarkten in de regio waarschijnlijk fors blijven schommelen.

De voor 25 mei geplande verkiezingen in Oekraïne kunnen misschien de spanning doen afnemen. Al valt nog af te wachten of er een meer “representatieve” regering in het zadel kan worden gehesen die voor zowel het oosten als het westen van het land aanvaardbaar is, en die een gezamenlijk te volgen pad kan uittekenen om uit de crisis te geraken.

Indien Oekraïne in de toekomst één land kan blijven, zullen verdere grondwettelijke hervormingen nodig zijn, die zowel het westen als het oosten meer autonomie geven. Het gros van de Oekraïnse (zware) industrie is geconcentreerd in het oostelijke gedeelte, dat ook de geldverdiener is voor het land. Oost-Oekraïne zal met zijn grote Russisch sprekende gemeenschappen wellicht niet zo happig zijn om een regime in Kiev te steunen dat het als zijn vijand beschouwt.

Westerse sancties: een echt risico voor de Russische aandelenmarkt?

Intussen is de kans groot dat koersbewegingen op de Russische aandelenmarkt verder belemmerd zullen worden door de angst voor nieuwe sancties en isolatie. De vraag is echter hoe efficiënt die sancties kunnen zijn in een geglobaliseerde wereld, waarin het grootste deel van de Russische export bestaat uit grondstoffen, waarvan het Westen deels afhankelijk is. Sommige bedrijven en sectoren kunnen getroffen worden, aangezien de sancties de kosten van het zakendoen opdrijven, maar het zal vrij gemakkelijk zijn om ze te omzeilen. In sommige gebieden is Rusland afhankelijk van de westerse technologie, maar het zal zeker alternatieven vinden. De economische groei van Rusland kan misschien wat onder druk komen, maar dat geldt evenzeer voor de groei in West-Europa, aangezien lucratieve exportmarkten in het Oosten verloren zouden gaan.

Het machtsevenwicht tussen Rusland en het Westen is stilaan aan het verschuiven. Als Rusland opnieuw aan macht wint, is het weinig waarschijnlijk dat het een geostrategisch belangrijke voormalige Sovjetrepubliek helemaal in handen van het westerse kamp laat vallen. Het Westen zal met die nieuwe realiteit moeten leren leven. Sancties en pogingen om het land te isoleren zullen Rusland ertoe aanzetten om zijn groei nog meer in het Oosten te zoeken, weg van Europa.

En dat terwijl het oude continent sterk afhankelijk blijft van het Russische gas. Er is bovendien weinig kans dat die afhankelijkheid zal verminderen, tenzij Europa bereid is daar de prijs voor te betalen. Oekraïne is dan weer volledig afhankelijk van het Russische gas. Hoewel over schaliegas en aardgas vaak wordt gezegd dat ze het energiespeelveld kunnen veranderen, blijft het een feit dat zware investeringen en hoge gasprijzen nodig zijn zijn opdat ze enige economische betekenis kunnen hebben.

De waarderingen van de Russische aandelen zijn blijven dalen en staan nu op een niveau dat sinds augustus 2008, ten tijde van het conflict tussen Rusland en Georgië, niet meer was bereikt. De vrees voor sancties is eigenlijk in hoofdzaak psychologisch. Echte economische sancties zijn vrij onwaarschijnlijk, aangezien die West-Europa harder kunnen treffen dan Rusland.

De echte bezorgdheid is dan ook dat als gevolg van de gebeurtenissen in Oekraïne, de economische groei verder zal verzwakken – sancties zijn in dat verband niet van aard om voor enige ondersteuning te zorgen – en dat mogelijke provocaties de vijandelijkheden kunnen vergroten en dus voor een verdere escalatie kunnen zorgen. De jongste jaren was de economische groei in Rusland aan het dalen en het is weinig waarschijnlijk dat ze op korte termijn weer sterk zal toenemen. De noodzakelijke hervormingen worden doorgevoerd, maar zullen slechts op langere termijn resultaten opleveren. Lagere olieprijzen en/of een zwak economisch klimaat in de groeilanden kunnen de economische groei verder bedreigen.

Terwijl we in het huidige klimaat niet zo tuk zijn op Russische activa, is het wel zo dat de winsten van de Russische bedrijven relatief hoog blijven in vergelijking met die van soortgelijke ondernemingen uit de regio, terwijl ook de waarderingsniveaus bijzonder aantrekkelijk zijn. Het is duidelijk dat er risico’s in overvloed zijn.

De waarde van de roebel (en van de Hrvynia) is sinds begin dit jaar met meer dan 10% gedaald, en terwijl Rusland als land over een heel sterke balans beschikt, hebben nogal wat Russische ondernemingen behoorlijk wat uitstaande schulden. De lagere koers van de roebel zal duidelijk in de kaart spelen van de exportbedrijven, die hun inkomsten in dollar boeken en hun kosten in roebel. Maar een groot stuk van de winsten die ze zo kunnen boeken, kan als gevolg van de hoge belastingen naar de regering vloeien. Over het algemeen zou een zwakkere roebel de Russische concurrentiepositie moeten versterken en de lokale productie een flinke boost geven.

Stockpickings

Wie genoeg durft, kan beginnen kijken naar een aantal ondernemingen die het ook in deze moeilijke tijden goed doen. Een aantal IT-bedrijven die op de Nasdaq noteren, zoals EPAM en LXFT, blijven sterke groeicijfers neerzetten en realiseren het gros van hun omzet in het Westen, terwijl hun servicecentra gevestigd zijn in Centraal- en Oost-Europa.

Zij profiteren duidelijk van de koersdalingen van de lokale munten. Een ander voorbeeld is het bedrijf MHP dat noteert op de beurs van Londen. Het gaat om een zeer winstgevende en verticaal geïntegreerde Oekraïense onderneming die gespecialiseerd is in de verwerking en verkoop van gevogelte en die een gedeelte van haar activiteiten ontwikkelt op de Krim. Dat betekent wellicht dat ze in de toekomst vlotter toegang zal hebben tot de lucratievere Russische markt. Een laatste voorbeeld kan Magnit zijn, de Russische graadmeter voor de voedingsdistributie. De koers van dit aandeel is in het zog van de correctie op de Russische beurs met 20% gedaald, maar het defensieve aandeel biedt een mooie kans om op een herstel van de Russische aandelenmarkt te mikken.