In 2013 dongen vijf consortia mee naar het contract voor het ontwerp, de bouw, de financiering en het onderhoud van het Viapass-tolsysteem voor vrachtwagens. Uiteindelijk werd het contract gegund aan de combinatie T-Systems/Strabag, waar initieel ook Proximus (toen nog Belgacom) deel van uitmaakte.

Het hele tolsysteem haalt zijn heffingsdata uit de aan boord van de vrachtwagens geïnstalleerde OBU’s (on-board units). Vrachtwagens die de 28 EU-landen momenteel doorkruisen hebben momenteel 7 à 8 verschillende OBU’s nodig. In België ging Viapass voor de implementatie van de kilometerheffing in zee met Satellic, een 75/24 joint-venture tussen T-Systems, onderdeel van Deutsche Telekom, en het Oostenrijkse Strabag.

Als single service provider staat Satellic in voor het ontwerp, de bouw, de financiering, het onderhoud en de exploitatie van het tolheffingssysteem. Bedoeling is wel dat Satellic de infrastructuur ook voor andere service providers open stelt. Viapass accrediteerde inmiddels de registratietoestellen van de Franse provider Axxès voor de afwikkeling van de Belgische kilometerheffing.

De OBU van Satellic is een intelligent “device” dat een computer, een digitale kaart, een GSM-, GNSS- en DSRC-module aan boord heeft. De devices zijn verkrijgbaar via het Internet, in de ruim 100 service-punten in België en in de buurlanden en bij een twintigtal mobiele service-points die voornamelijk langsheen de landsgrenzen opereren.

“Initieel rekenden we op de afname van 350.000 OBU’s. Net voor de kilometerheffing van start ging, werden ruim 400.000 units verzonden. Ruim een kwart (26%) werd door Belgische wegvervoerders afgenomen. Andere belangrijke afnemers zijn Nederlandse, Franse, Duitse en Poolse wegvervoerbedrijven,” stelt Rudolf Pospischill, ceo van Satellic N.V.

Per OBU wordt een terugbetaalbaar deposito van 135 euro gevraagd.

Snelle implementatie

In anderhalf jaar tijd werd het Viapass-systeem geïmplementeerd.

“Het achterliggende ICT-systeem geldt als een Europese primeur. Het kan binnen een ruimer Europees kader worden geïntegreerd. Meer dan zes op tien voertuigen die België doorkruisen zijn niet Belgisch,” verduidelijkt Johan Schoups, administrateur-generaal van de interregionale opdrachthoudende vereniging van publiek recht.

Als domeinbeheerder staat Viapass in voor de controle en de uitoefening van de kilometerheffing in de drie Belgische toldomeinen (Vlaanderen, Wallonië en Brussel) alsook voor de contractbewaking. Voor het eerst in de geschiedenis wordt een OBU ingezet die het hele grondgebied van een land dekt. Bovendien is de OBU van Satellic EETS (European Electronic Toll Service)-compatibel. Dat houdt in dat het device op termijn ook mogelijk in andere Europese landen kan worden uitgerold.

De OBU van Satellic is immers conform de Europese Richtlijn van 2004 die onder meer de DSRC-standaard verplicht. Die Richtlijn legt de voorwaarden vast voor de elektronische interoperabiliteit van elektronische wegentolheffing in de Europese Unie. Ze verplicht het gebruik van een of meer technologieën zoals satellietpositonering (GNSS), mobiele communicatie (GSM-GPRS) en microgolftechnologie (DSRC). De in Duitsland operationele OBU’s werken bijvoorbeeld nog met infraroodtechnologie.

Apart controlesysteem

Omdat de kilometerheffing een fiscale maatregel is, gebeurt de controle op de naleving niet door de verkeerspolitie maar door bevoegde regionale ambtenaren. Viapass bouwde daartoe 40 nieuwe portieken langsheen het autosnelwegennet die met nummerplaatherkenning zijn toegerust, en schakelt 22 mobiele camera’s en 40 mobiele controlevoertuigen in.

De eerste versie van de OBU’s bleek evenwel niet altijd even accuraat. Zo werden parallelwegen en vrachtwagenparkings soms ten onrechte gedetecteerd als zijnde onderhevig aan de tolheffing. Van de 80.000 OBU’s die net voor de opstart van de tolheffing in circulatie waren, hadden er al 70.000 een software-update nodig. Die aanpassingen gebeuren weliswaar van op afstand, maar bleken niet altijd effectief. Nederlandse wegvervoerders klagen dan weer over geen of onvoldoende beschikbaarheid van OBU’s in de service-punten.

Bij de verenigingen van de wegvervoerders luidt het dat het call center quasi-onbereikbaar is en dat er niet zelden tegenstrijdige informatie wordt verstrekt. Aanvankelijk was er enkel een call center actief in Maastricht. Voor Franstalige klanten werd naderhand een bijkomend call center in Straatsburg geopend. Mail-berichten blijven bovendien onbeantwoord, wordt daaraan toegevoegd.

Voorts hanteert elk gewest zijn eigen fiscaliteit. Zo is de tolheffing in Vlaanderen en Wallonië een belastingsmaatregel. In beide gewesten is de heffing aftrekbaar van de vennootschapsbelasting in Vlaanderen en Brussel. In Wallonië, waar Sofico het wegennet beheert, is er een retributie voor het gebruik van de wegen. Op die retributie is BTW-verschuldigd. In de huidige constellatie zal een wegvoerder met honderd voertuigen om de twee weken driehonderd tolheffingsfacturen in de bus krijgen, klinkt het bij Febetra.

Ingeval van overtreding bedraagt de boete 1.000 euro, waarna de chauffeur drie uur de tijd heeft om zich in regel te stellen. Doet hij dat niet, dan riskeert hij, na de verstreken drie uur, opnieuw een boete van 1.000 euro. De portieken met nummerplaatherkenning die voor controle worden aangewend, detecteren enkel die nummerplaten die bij Satellic zijn geregistreerd.

Belgische vrachtwagens zijn, via het DIV, derhalve makkelijk te traceren. Anders ligt het bij vrachtwagens met buitenlandse nummerplaten. Indien die niet bij Satellic zijn geregistreerd, worden identificatie en controle moeilijk. Tenzij ze door de mobiele controlevoertuigen tot stand worden gebracht.

Hoewel wegvervoerdersfederaties er bij herhaling op aandrongen om de invoering van de tolheffing omwille van voornoemde problemen te verdagen, ging de Viapass-heffing op 1 april jongstleden van start. Administrateur-generaal Johan Schoups maakt duidelijk dat er in de beginfase geen gedoogbeleid zal worden gehanteerd.

“Sinds 1 oktober 2015 konden de wegvervoerders zich een OBU aanschaffen. Onze diensten hebben 20.000 transportbedrijven rechtstreeks gecontacteerd en er werd een breedschalige communicatiecampagne rond de introductie van Viapass gevoerd. Onderzoek toont bovendien aan dat 80% van de wegvervoerbedrijven wist dat de tolheffing er stond aan te komen,” zo luidt het.