De Haven van Brussel ontstond in zijn huidige constellatie pas in 1990 na de regionalisering van de waterwegen. De haven is in handen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (58%), de stad Brussel (33%) en een aantal kleine historische aandeelhouders (aantal kleine gemeentes en GIMB).

Als instelling van openbaar nut is de Haven van Brussel verantwoordelijk voor de uitbating en het onderhoud van de 14,4 kilometer lange waterweg binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (lees: vanaf de ring van Vilvoorde tot Drogenbos/Anderlecht, nvdr.), het beheer van het 82 hectaren grote havenareaal en de nieuwe rol van logistiek facilitator. Vorig jaar boekte de Brusselse haven een trafiek van 6,5 miljoen ton, waarvan 4,4 miljoen ton eigen trafiek (vracht die in de haven wordt geladen of gelost).

“Met uitzondering van Bazel, kan Brussel uitpakken met de beste ratio eigen trafiek/havenareaal binnen Europa,” aldus directeur-generaal Alfons Moens.

De Haven van Brussel telt een 120-tal medewerkers, waarvan 35 bij de bediening van de twee sluizen zijn betrokken. Binnen het havenareaal zijn zowat driehonderd bedrijven actief, die samen 12.000 werknemers tewerk stellen.

Toekomst van co-existentie

Kenschetsend aan de Brusselse haven is dat het overslagcentrum in het stadsweefsel is ingebed. Dat zorgde voor een spanningsveld tussen woon- en havenfunctie. De optie om alle havenactiviteit uit het centrum te bannen, is inmiddels opgegeven. De toekomst van de haven van Brussel ligt in een harmonieuze consistentie met de leefomgeving. Dat blijkt verder ook uit een aantal op handen staande projecten. De industriële activiteiten van het Béco-dok worden ook in de toekomst verder gedelokaliseerd zodat het geheel een quasi-exclusieve toepassing voor de omwonenden krijgt.

Het havenareaal van Brussel kan in drie segmenten worden opgesplitst, met name de voorhaven (van de Buda- tot de Van Praet-brug), die de voornaamste havenactiviteiten omvat omwille van zijn 24/7-toegankelijkheid voor kustvaarders tot 4.500 ton. Dat gedeelte van de haven wordt voornamelijk aangewend voor de behandeling van bulkgoederen en halffabrikaten alsook van vloeibaar massagoed.

“Het aandeel van de zeevaart in de totaaltrafiek slinkt evenwel. De vracht wordt steeds vaker met lichters en containers af- en aangevoerd. Dat heeft vooral te maken met het gebrek aan retourvracht. Brussel is immers een consumptiecentrum, geen productiecentrum,” aldus Moens.

Het centrale gedeelte van de haven - van de Van Praetbrug tot het Redersplein - is toegankelijk voor binnenvaartschepen tot 4.500 ton. Kernactiviteit is de behandeling van voornamelijk bouwmaterialen en schroot. Aan het Vergotedok zijn maar liefst drie betoncentrales gevestigd.

De toegang van het zuidelijk gedeelte van de haven is beperkt tot binnenvaarteenheden met een maximaal gabarit van 1.350 ton, die verder de steven kunnen zetten op Charleroi of Duinkerke.

Vanuit stadsdistributie-oogpunt kan de Brusselse agglomeratie vanuit elk van die delen optimaal worden bevoorraad.

Urban mining en Materialendorp

Uitdaging voor het Brusselse havenbestuur is, in samenwerking met andere operatoren, er voor te zorgen dat Brussel wordt bevoorraad op een manier die de mobiliteit niet verder in het gedrang brengt, integendeel. De invoering van de kilometerheffing zal de bevoorrading van Brussel via het water ongetwijfeld nieuwe impulsen bezorgen.

Alfons Moens: “Vooralsnog focuste de aanvoer over het water vooral op bouwmaterialen. Intussen zijn we er ook reeds in geslaagd sloopafval en afgegraven (al dan niet verontreinigde) grond steeds vaker richting waterweg te duwen. Maar thans leggen we de lat hoger. Onze ambitie bestaat erin de haven van Brussel uit te bouwen tot een logistiek platform voor stedelijke bevoorrading. Met het urban mining-potentieel op zich nemen we niet langer genoegen”.

Aan aanvoerzijde wist de Haven van Brussel de traditionele aanvoer van bouwmaterialen in bulk inmiddels te verruimen tot gepallettiseerd stukgoed (snelbouwstenen, gipsplaten, isolatiemateriaal, …), maar ook voedingsproducten en dranken vormen een mogelijke goederenstroom. Vorig jaar noteerde het gepallettiseerd vervoer alvast een groei met 266%.

Inmiddels werden aan de Budabrug in het noorden en het Biestenbroekdok in het zuiden twee hubs ingericht. Bedoeling is er uiteindelijk een vijftal in te richten waartussen een shuttle-dienst kan worden ingelegd. Met InBev werd alvast een proefproject opgezet voor de aanvoer van frisdranken en bier op palletten vanuit het distributiecentrum van Anderlecht, met als retourvracht lege kratten met Jupille als bestemming.

Bouwmaterialendorp en TIR-centrum

Langs het Vergotedok heeft de Haven van Brussel momenteel een 7.000 m² groot Bouwmaterialendorp in oprichting. Tijdens het gesprek heeft de directeur het constant over het Materialendorp wat laat uitschijnen dat het initiële opzet inmiddels werd verruimd. Het dorp, dat in april 2017 moet operationeel zijn, vergt een investering van 7,5 miljoen euro. Mpro, toeleverancier aan de bouwsector, treedt als concessiehouder op. Naast de bouwmaterialenzone is ook in ruimte voorzien voor de overslag van andere gepallettiseerde goederen.

Aan de overzijde wordt het voormalige 160.000 m² grote TIR-centrum inmiddels volop herontwikkeld. De Haven van Brussel investeert zowat 2 miljoen euro in wegeninfrastructuur en nutsvoorzieningen. De hele zone wordt heringericht als overslagplaats annex stedelijk distributiecentrum.

“Bedoeling is een bufferzone te creëren voor zachte logistiek die met de woonomgeving verzoenbaar is. Een en ander spoort ook met het Kanaalplan dat een consensus nastreeft tussen woonfunctie en havenactiviteit. Een bedrijf als Bubble Post is inmiddels op de zone actief,” zo nog de directeur-generaal.

Citroën kocht op de TIR-zone alvast een terrein van 12.500 m² om er zijn nieuwe concessie onder te brengen. De oude concessie, langsheen de Havenlaan, krijgt, in samenwerking met Centre Pompidou, een museumfunctie aangemeten. De herontwikkeling van de hele zone zou tegen 2018-2019 moeten zijn afgerond.

Ro/ro-terminal en cruise-terminal

Ten noorden van de Brussels Container Terminal worden een ro/ro- en een cruise-terminal ingericht.

In het licht van de betrachte harmonieuze co-existentie is de Haven van Brussel drijvende kracht achter het project om de grootscheepse activiteiten rond de verkoop van tweedehandsauto’s van de Heyvaertwijk in Molenbeek/Anderlecht uit de stedelijke omgeving weg te halen en naar de havenzone over te hevelen. In 2015 kocht de haven een watergebondenterrein van 2 hectaren aan voor het opstarten van een ro/ro-activiteit. In de toekomst kan die zone worden uitgebreid. Met een kandidaat-concessiehouder lopen momenteel onderhandelingen.

“Jaarlijks worden ongeveer 120.000 voertuigen van Brussel naar Antwerpen over de weg vervoerd voor export naar het Midden-Oosten of Afrika. Die trafiek willen we in de toekomst over het water leiden. Idealiter zou zijn mochten er als retourvracht nieuwe wagens vanuit de havens van Antwerpen of Zeebrugge worden aangevoerd,” zo nog onze gesprekspartner.

Ingebruikname van de ro/ro-terminal is gepland voor 2018-2019. De basisinvestering bedraagt 3 miljoen euro voor de aankoop van de grond.

Ten slotte is ook het dossier van de ontwikkeling, iets noordelijker, van een terminal voor rivier cruises opnieuw van onder het stof opgediept. Op 30 maart 2015 werd de stedenbouwkundige vergunning toegekend. EFRO maakte een subsidie van nagenoeg 2,9 miljoen euro vrij voor de Brussels Cruise Terminal. Het geheel vergt een totaalinvestering van 6 miljoen euro. De jaarlijkse capaciteit bedraagt 30.000 passagiers. Gehoopt wordt in september 2017 de nieuwe 240 meter lange kaaimuur en bijhorende terminal langsheen de Vilvoordsesteenweg in gebruik te kunnen nemen.

Containertrafiek in de lift

De Brussels Container Terminal in de voorhaven behandelde in 2015 19.465 TEU (+ 56%). Daarmee werd het vooropgezette streefdoel van de Haven van Brussel van 18.000 TEU tegen 2018 ruim overschreden. Sinds 1 juli 2013 wordt de containerterminal uitgebaat door T.T.B., een joint-venture tussen Stukswerkers Havenbedrijf, Belgium Container Logistics en Duferco Wallonie. Die nam de uitbating over van CFNR. De concessie werd toegekend voor een termijn van tien jaar.

“In de omgeving van de containerterminal beschikken we over een aantal logistieke gebouwen. Die willen we ten dienste stellen van geïnteresseerde partijen om, met het oog op stadsdistributie, containers te stuffen en te strippen. Met nieuwe logistieke spelers als CityDepot en Bubble Post bekijken we momenteel of vandaaruit geen kleinere bevoorradings-hubs binnen de stad kunnen worden gecreërd,” besluit Alfons Moens.