Een thema van vennootschapsrechterlijke aard dat heel bijzondere aandacht vergt bij de overdracht van het familiebedrijf naar de volgende generatie is uiteraard de positie van de zaakvoerder/bestuurder. Niet zelden gebeurt het dat de overdrager - al dan niet gekoppeld aan een minderheidsparticipatie die hij voorlopig zelf in handen wenst te houden - nog een zitje in het bestuursorgaan blijft behouden. Ook de overnemer (één of meerdere in de zaak “actieve” kinderen) die niet de totaliteit van het aandelenbezit verwerft ingevolge schenking of koop zal zich van zijn bestuurdersmandaat verzekerd willen zien. Een en ander maakt duidelijk dat aandacht is vereist voor de thematiek van gedwongen ontslag binnen de verschillende vennootschapstypes.

De bescherming van het zaakvoerders- of bestuurdersstatuut is hecht verbonden met de vennootschapsvorm van de onderneming. Idem dito wat het behoud van zeggenschap in de algemene vergadering betreft. In sommige gevallen kan het voor de “pater familias” bijvoorbeeld aangewezen zijn om het aandelenbezit in de familiale vennootschap aan de opvolger te schenken of te verkopen met behoud van vruchtgebruik. Het Wetboek van Vennootschappen regelt echter niet het probleem van de uitoefening van lidmaatschapsrechten met betrekking tot aandelen die met een vruchtgebruik zijn bezwaard. Aan te bevelen valt dus discussies binnen de vennootschap te vermijden middels een goed uitgewerkte statutaire regeling die in duidelijke termen stelt wie (blote eigenaar of vruchtgebruiker) in welke gevallen over welke (lidmaatschaps)rechten (in het bijzonder het stemrecht) beschikt.

Voorts kunnen een aantal bijzondere “tools” worden ingebouwd die van nut kunnen blijken in het familiebedrijf bij een opvolgings- of overdrachtscenario om aldus een bepaalde machtspositie voor een bepaalde groep aandeelhouders te vrijwaren. Zo kan creatief worden omgesprongen met stemrecht- en stemkrachtbeperking, kunnen kapitaalaandelen zonder stemrecht, winstbewijzen, preferente kapitaalaandelen of warrants worden uitgegeven.

Controle op aandeelhouderschap behouden

Zodra de familiale vennootschap in handen is van verscheidene vennoten/aandeelhouders (en zeker wanneer “buitenstaanders”, zoals een derde financiële partner, een participatie nemen in het kapitaal), dienen de nodige zorg en aandacht besteed aan de regels inzake de overacht van aandelen. Er dient vermeden dat aandelen vrij kunnen worden overgedragen en zodoende vreemde (ongewilde) eenden in de bijt komen. Ook hier verschillende de vennootschapsrechterlijke regels naargelang van de rechtsvorm van de vennootschap.

Waardebepaling van de vennootschap

Eens de structuur waarbinnen de overdracht is uitgetekend vastligt, blijft uiteraard de prijsbepaling van de transactie van vitaal belang. De waarde van een onderneming, zelfs indien vastgesteld door een expert, is vaak enkel een indicatie om over de prijs te onderhandelen. De waarde van een onderneming stemt derhalve zelden overeen met de prijs die men voor de overname betaalt.

De waarde van een onderneming is bepaalbaar op basis van de volgende berekeningsfilosofieën:

• Substantiële methode: Wat is de waarde van de materiële en immateriële activa van de onderneming? Is er voor deze activa een markt of moet de waardebepaling in functie van de gebruikswaarde gebeuren? Zijn de mogelijke risico’s van de onderneming waardeerbaar (bijvoorbeeld opzegvergoedingen, …)? Het antwoord op deze vraag leidt tot de vaststelling van de intrinsieke waarde van de onderneming.
• Economische methodes: Welke inkomstenstroom (winsten, cashflows) kan de onderneming genereren? Welk risicoprofiel is er aan deze stromen verbonden? Een combinatie van deze elementen leidt tot de economische waarde van de onderneming. Onder deze methodes vallen de dividend discount-methode, de netto-winst-methode, de discounted cashflow-methodes, A.P.V. (adjusted present value) en de real options-methode.
• Marktmethodes: Kan men een indicatie verkrijgen van de waarde van de onderneming door deze te vergelijken met transacties aangaande andere ondernemingen?

De intrinsieke waarde van een onderneming is in principe gelijk aan het netto-actief van de onderneming. Ze wordt berekend door de activa te waarderen tegen de respectieve vervangingsprijzen (d.i. niet hetzelfde als de nieuwwaarde), de marktprijzen of de gebruikswaarde, onder aftrek van de waarde van de schulden en voorzieningen.

De economische waarde van een onderneming is gelijk aan de constante of geactualiseerde waarde van de te verwachten inkomsten (dividenden, winsten, operationele cashflows, netto-cashflows, …). Het contant maken gebeurt tegen een actualisatievoet die bepaald wordt op basis van het risicoprofiel van de onderneming en de verwachte inkomsten.

De waardering van de onderneming volgens de marktmethode wordt bepaald door enkele kerncijfers van de onderneming te vergelijken met dezelfde kerncijfers van een vergelijkbare onderneming waar men de waarde wel van kent. Een indicatie van de waarde van deze andere onderneming kan gebaseerd zijn op een recente aandelentransactie of op een beurskoers.

(Bovenstaande reeks is gebaseerd op het boek “Overdracht van het familiebedrijf” van Hans Begeer, Yann Dekeyser, Ludo Lievens en Eric Spruyt, uitgegeven bij Story Publishers (Gent) i.s.m. Overnamemarkt en Integraal).