In 2016 lanceerde Vlaanderen zijn nieuwe cluster-beleid dat strategische samenwerking tussen bedrijven, overheid en onderzoeksinstellingen moet stimuleren in voor de regio strategische sectoren. Eerder zagen Catalisti (chemie en kunststoffen), SIM (slimme materialen), VIL (duurzame logistiek), Flux50 (energie) en Flanders’FOOD (voeding) als speerpunt-cluster het daglicht. Met de Blauwe Cluster, dat focust op de blauwe economie, komt daar een zesde bij.

Vlaanderen steunt de clusters met maximaal 500.000 euro werkingsmiddelen per jaar voor een periode van tien jaar. Voorwaarde is wel dat de private sector jaarlijks minimaal evenveel aandraagt. Bovenop voorziet de regio elk jaar in nog eens 95 miljoen euro voor onderzoeks- en innovatieprojecten die via de clusters tot stand komen om de competitiviteit van hun leden te ondersteunen. Elke cluster wordt om de drie jaar geëvalueerd.

De nieuwe speerpunt-cluster meent voorts een actieve rol te kunnen opnemen binnen het onlangs door de Vlaamse overheid gelanceerde innovatieprogramma “Moonshot”, waarbij 400 miljoen euro ter beschikking wordt gesteld om in de komende twintig jaar doorbraaktechnologieën te realiseren in de transitie naar een koolstofarme en circulaire economie.

Momenteel telt de Blauwe Cluster zo’n 140 leden. Daarvan horen er 111 tot het reguliere bedrijfsleven, waarvan driekwart tot het KMO-segment. De havens worden, net als de kennisinstellingen, tot de geassocieerde leden gerekend. Op termijn valt een verdubbeling van het aantal leden-bedrijven niet uit te sluiten.

Bottom-up initiatief

Blauwe Cluster V.Z.W. ontstond in 2017 als een bottom-up initiatief door de premium-partners DEME, Jan De Nul, Tractebel Engineering, Sioen Industries, Colruyt Group en Sibelco, onder het voorzitterschap van Geert Noels van Econopolis. “In tegenstelling tot bijvoorbeeld het Groothertogdom Luxemburg ontbrak in Vlaanderen, ondanks zijn ligging aan de zee, een blauwe strategie. Bedoeling van de oprichters was dat onbenutte potentieel aan te boren,” schetst ceo Caroline Ven.

Flanders Maritime Cluster, dat al tien jaar bestond maar zich vooral toespitste op offshore-windenergie en netwerking, werd binnen de nieuwe speerpunt-cluster ingekapseld.

“De werking van de Blauwe Cluster werd binnen een bredere scope gepositioneerd. Zo is hernieuwbare energie maar één van onze zes werkdomeinen. Bovendien wordt de hele werking opgehangen rond twee overkoepelende concepten, met name enerzijds ecologie en verduurzaming van het mariene leven enerzijds, anderzijds het smart sea-concept met behulp van datagebruik”, zo nog onze gesprekspartner.

Zes werkdomeinen

Innovatieve kustverdediging en gebruik van minerale rijkdommen is tegen de achtergrond van de klimaatopwarming een eerste werkdomein. Zo lopen onderzoeksprojecten voor kustverdediging in nauwe symbiose met de natuur door bijvoorbeeld onder de waterlijn en op een zekere afstand van de waterlijn natuurlijke zandbanken aan te leggen en te versterken in combinatie met acquacultuur ter versterking van het eco-systeem.

Een heel belangrijk werkdomein is het blauwe toerisme dat men seizoensonafhankelijk hoopt te verduurzamen met onder meer nadruk op educatie. Bedoeling is kusttoerisme in een ruimer kader te positioneren met een aanbod dat voor meer beleving staat. Dat kan in de vorm van trips naar de offshore-windparken maar evenzeer door een (virtueel) bezoek aan het erfgoed in de kustwateren (lees: scheepswrakken, nvdr.).

Derde werkdomein is duurzame zeevoeding & marine biotechnologie, waarbinnen aquacultuur zich op de voorgrond hijst. Samen met offshore-windparkuitbaters hebben onder meer Colruyt Group en DEME een project lopen voor de teelt van mosselen op de pylonen van de windmolens. Een partij als Sioen Industries is dan weer begaan met algen- en zeewierteelt met het oog op milieuvriendelijke voedingstoepassingen of de extractie van componenten voor de farma of cosmetica-industrie.

“De Blauwe Cluster diende inmiddels een project voor basisonderzoek in naar de eigenschappen van algen en zeewier met als finaal doel de mogelijke ontwikkeling van een heel nieuwe industrie”, onthult Ven. “Als speerpunt-cluster profileren we ons als pionier in het ontginnen van nieuwe industrietakken voor de Vlaamse economie”, wordt daaraan toegevoegd.

Maritieme verbinding concentreert zich als werkdomein op innovaties in de zee- en kustvaart, met aandacht voor enerzijds clean shipping, anderzijds smart shipping.

“Rond clean shipping zetten we intussen een task force op die de zoektocht naar duurzame aandrijving en brandstoffen voor de schepen van de toekomst combineert met de eventuele aanmaak van waterstof aan boord door omzetting van zeewater, of nog door grijze waterstof te vervangen door groene waterstof of methanol die binnen de arealen van de offshore-windparken wordt geproduceerd met behulp van volledig hernieuwbare wind- of zelfs zonne-energie (met vlottende zonnepanelen - floating solar)”, zo nog Caroline Ven.

Smart shipping heeft dan weer te maken met autonoom varen of bijvoorbeeld de creatie van een slimme vaargeul tussen Zeebrugge en Antwerpen met behulp van netwerken van slimme sensoren (IoT, Big Data, AI).

Voorlaatste werkdomein zijn de productie en opslag van hernieuwbare energie op zee, alsook de productie van zoetwater. Naast wind en PV-intallaties kijkt men daarbij ook naar het omzetten van golfslag- en getijdenenergie in groene elektriciteit. De klimaatverandering zorgt nu al voor tijdelijke tekorten aan zoetwater. De huidige ontziltingstechnologie is bezwaarlijk als een milieuvriendelijke toepassing te omschrijven. Bedoeling is dat energetisch proces volledig te vergroenen en gelijktijdig voor een oplossing voor de pekelresten te zorgen.

Laatste werkdomein, ten slotte, is ocean health & afvaloplossingen, met vooraan de problematiek van het plastic afval. De Blauwe Cluster besteedt terzake ook aandacht aan de nefaste invloed van micro-plastics. Daarnaast volgt de organisatie al een basisonderzoeksproject op rond de verwijdering van het gevaarlijk afval (gifgasgranaten, nvdr.) van de oude dumpplaatsen van oorlogsmunitie voor de kust van Knokke-Heist.

Drie referentieprojecten …

Ondanks zijn prille bestaan kan de speerpunt-cluster al met drie referentieprojecten uitpakken. In samenwerking met Jan De Nul, ILVO, eCoast, Sioen en DEME mikt Coastbusters als testproject voor de kust van De Panne op kustverdediging in samenwerking met de natuur. Met duidelijk positief gevolg want een vervolgtraject staat inmiddels in de steigers.

Parkwind, Belwind en C-Power maakten werk van duurzame kweek en vangst van mosselen in hun respectieve offshore-windparken. Resultaat: een eerste proefoogst leverde mosselen van uitstekende kwaliteit op.

Binnen Value @ Sea bundelen ILVO, UGent, Sioen Industries, Colruyt Group, Brevisco en Lobster Fish hun krachten met het oog op de geïntegreerde teelt van extractieve aquacultuursoorten.

… en “more to come”

De Blauwe Cluster is opgetogen over de onverwacht positieve resultaten van zijn eerste call. Die leverde tien kwalitatief hoogstaande projectaanvragen op. De door de cluster goedgekeurde projecten werden ingediend door 26 bedrijven, waaronder twaalf kleine en één middelgrote onderneming, en 9 kennisinstellingen. Alles samen goed voor een totale subsidie-aanvraag van 11 miljoen euro. Het gros van de projecten had te maken met duurzame zeevoeding & mariene technologie (43%).

Ook maritieme verbindingen (22%), hernieuwbare energie & zoetwaterproductie (21%) en kustenbescherming & gebruik van minerale rijkdommen (14%) konden op behoorlijk wat belangstelling rekenen. Begrijpelijk dus dat Caroline Ven en haar team - in het totaal 8 man sterk - steile verwachtingen koesteren voor de tweede call, die later deze maand wordt gesloten. Eind dit jaar wordt een derde, kleine call op het getouw gezet.

Kenniscentrum en gesprekspartner

In tegenstelling tot sommige andere speerpunt-clusters is de Blauwe Cluster niet gelieerd met een bepaalde sectorfederatie.

“De zee heeft een heel sterke complexiteit, zowel naar regelgeving, werkzaamheden, materialen als vergunningen toe. Als speerpunt-cluster willen we derhalve uitgroeien tot dé spreekbuis voor de blauwe economie,” onthult de ceo.

De organisatie is zich alvast sterk aan het verankeren in het regionale, nationale en internationale landschap. In eigen land wordt nauw samen gewerkt met Flanders Investment & Trade (FIT) en werd een partnerships gesloten met de Belgian Offshore Cluster (BOC). Met buitenlandse clusters ging de Blauwe Cluster allianties aan terwijl het beleidsmatige samenwerkingsverbanden opzette met Argentinië (MoU in voorbereiding), de OESO en de Verenigde Naties.

Voorts is de speerpunt-cluster lid van Inn2POWER dat onder de auspiciën van Interreg innovatieve samenwerkingsverbanden rond offshore-wind in het Noordzee-gebied ontwikkelt alsook van Europe Leading Blue Energy (ELBE), dat de Europese know-how inzake blue energy promoot in Japan, Taïwan, China, Zuid-Korea en Noord-Amerika.

In eigen land fungeert de incubator van wetenschapspark Greenbridge in Oostende als uitvalsbasis. In het Havenhuis van Antwerpen heeft de Blauwe Cluster een regionale hub die men, op termijn, tot een volwaardige vestiging hoopt uit te bouwen. Met dat initiatief maakt de Blauwe Cluster duidelijk dat het niet enkel mikt op bedrijven met mariene en maritieme bedrijvigheden in de kustregio, maar een brede boodschap uitdraagt over heel Vlaanderen.

De aanwezigheid van verschillende rederijen, IT-bedrijven, chemische bedrijven, I(o)T-bedrijven en initiatieven rond waterstof in de brede Antwerpse regio lagen uiteraard mee aan de grond van deze beslissing.